صلح موقت، تقابل دائم

صبح امروز منابع خبری از برقراری آتش‌ بس میان ایران و اسرائیل خبر دادند؛ خبری که در نگاه نخست آرامش می‌ آورداما در دل خود مجموعه‌ ای از تنش‌های انباشته، پیام‌هایژئوپلیتیک و چانه‌ زنی‌های چندلایه را پنهان کرده است. ایران رسماً اعلام کرده هیچ توافق نهایی برای توقف عملیات وجود ندارد و وعده آتش ‌بس مشروط است؛ یعنی فقط در صورتی متوقف می ‌شود که اسرائیل حملات خود را تا ساعت مشخصی متوقف کند.

این تحلیل در پی آن است به این پرسش ها پاسخ دهد که آیا آتش بس تاکتیکی است یا راهبردی؟ آینده این توقف درگیری‌ها به کدام سو می رود؟  

درگیری‌های ایران و اسرائیل در هفته‌های اخیر به سطوحی نزدیک شد که دیگر به‌ سختی در چارچوب جنگ نیابتی قابل تحلیل بود. پاسخ مستقیم ایران به حملات اسرائیل و تهدیدات متقابل از سوی تل ‌آویو، شرایط را به آستانه یک رویارویی محدود ولی مستقیم و کوبنده رسانده بود. این آتش‌بس بیشتر شبیه یک مکث تاکتیکی است؛ یعنی توقفی که هر دو طرف به آن نیاز داشتند، بدون اینکه اساساً اراده‌ ای برای مصالحه بلند مدت وجود داشته باشد. شاید به همین دلیل بدون اطلاع‌ رسانی رسمی از سوی دو طرف صورت گرفت. بنابراین ایران نیاز به کاهش فشار داخلی و ثبات اقتصادی دارد. 

اسرائیل از تشدید فشار امنیتی و زیر ساختی و اجماع بین المللی علیه خود بیم‌ناک است. هر دو طرف از واکنش‌های جهانی و ورود ناخواسته آمریکا پرهیز دارند. این آتش بس نه پایان خصومت بلکه تنفسی راهبردی در میانه یک رقابت فرسایشی است. ایران در شرایطی قرار دارد که حضور منطقه‌ای‌ آن در عراق، لبنان و یمن با فشارهای گوناگون از سوی اسرائیل، آمریکا و بازیگران منطقه‌ای مواجه است. ادامه تنش با اسرائیل می ‌توانست این جبهه‌ها را به درگیری‌های گسترده بکشاند و کنترل را دشوار کند. آتش‌ بس فعلی برای هر دو طرف یک تنفس راهبردی با اهداف تاکتیکی متقابل است.

ایران به دنبال محافظت از دستاوردهای منطقه ‌ای و پیگیری دیپلماسی است و اسرائیل به دنبال اجتناب از جنگی است که توان مدیریت آن را فعلاً ندارد. ایران می ‌خواهد نشان دهد هم توان تلافی دارد (از طریق حملات موشکی یا نیروهای نیابتی) و هم عقلانیت راهبردی برای توقف به‌موقع. این دوگانه، بازدارندگی مؤثری می‌ سازد که در عین حفظ اقتدار، از جنگ پرهیز می ‌کند. کاهش درگیری به ایران اجازه می‌دهد خطوط پشتیبانی برای گروه‌های نیابتی را بازسازییا تقویت کند. ایران با در نظر گرفتن آسیب‌پذیری در برابر حملات سایبری یا هدف قرار گرفتن پایگاه ‌ها در کوتاه‌مدت، آتش‌ بس را سپری حفاظتی تلقی می‌کند. از این منظر ایران همین حالا هم برنده میدان نبرد است.
 
و اما اسرائیل هنوز آمادگی فنی، نظامی و سیاسی برای جنگ مستقیم با ایران ندارد. درگیری مداوم و مستقیم خطر گسترش بی‌ثباتی به مرزهایش را دارد. درگیری گسترده با ایران، با تلفات بالا می ‌تواند وجهه بین‌المللی اسرائیل را تخریب کند. آتش‌ بس به مدیریت تصویر بین‌المللی کمک می‌کند. بحران سیاسی و اجتماعی در داخل اسرائیل از جمله اعتراضات علیه نتانیاهو سبب شده دولت و مردم شان مایل نباشد هم‌ زمان درگیر جنگ خارجی پر هزینه هم بشود.

از منظر اسرائیل توقف فعلی می‌ تواند پوششی برای حملات ناگهانی در آینده باشد که با اشراف اطلاعاتی بیشتر و هزینه کمتر اجرا شود. اسرائیل با فشار داخلی و خارجی مواجه است و قصد دارد بسیار زود تنش را کمرنگ کند تا فرصت بررسی نتایج تاکتیکی حملات موشکی خودش را داشته باشد. توقف تنش فرصتی است برای سنجش رفتار ایران در دوران آتش‌ بس و اینکه آیا واقعاً به دنبال کاهش تنش است یا صرفاً در حال بازی تاکتیکی است.  

تلاش کشور هایی نظیر: قطر، روسیه و احتمالا ترکیه با توصیه ترامپ در پشت پرده این آتش‌بس تاثیر گذار است. اینکه دونالد ترامپ به عنوان بازیگر اصلی پشت‌ پرده، نقش کلیدی در مهندسی یا دست‌ کم تسریع این روند داشته است. توییت شبانه ترامپ با مضمون ( وقت صلح است ) که تنها چند ساعت پیش از اعلام رسمی آتش‌ بس منتشر شد، بیش از آن ‌که یک اظهار نظر ساده باشد، نشانه ‌ای از اطلاع و مشارکت احتمالی او در این پروژه‌ دیپلماتیک بود. حال اینکه او چه نقشه هایی در سر می پروراند باید در روزهای آینده بررسی شود. 

اهمیت این توییت زمانی بیشتر می‌ شود که بدانیم ترامپ  نه‌ تنها روابطی نزدیک با اسرائیل، امارات و عربستان ایجاد کرد، بلکه از قطر و ترکیه به عنوان کانال ‌های ارتباطی با ایران بهره می‌برد.

در همین راستا، حضور فعال قطر در گفت‌وگوهای اخیر و انتقال پیام ‌ها میان تهران و تل‌ آویو یا واشنگتن کاملاً با مدل دیپلماسی غیررسمی ترامپ هم‌ خوانی دارد. همچنین سفر دو روز پیش عباس  عراقچی به مسکو و دیدار با پوتین، احتمال استفاده ترامپ از نفوذ روسیه برای انتقال پیام یا ایجادفشار بر ایران را تقویت می‌ کند.

به بیان دیگر، ترامپ شایدنه به صورت علنی، بلکه از طریق شبکه‌های قدیمی خود در خاورمیانه، روسیه، و جهان عرب، تلاش کرده است آتش‌بس را مهندسی کند و سپس با اعلام زودهنگام آن در توییتر، آن را به نام خود ثبت نماید.
بنابراین آتش‌ بس میان ایران و اسرائیل نتیجه یک محاسبه راهبردی دوطرفه برای جلوگیری از ورود به یک جنگ پرهزینه و مدیریت موقت بحران‌های امنیتی و سیاسی است.

مهدی حسینی محقق- خبرگزاری جمهور