مات‌ِ انسانیت، کیشِ آزادی

افغانستان، سرزمینی که سال‌ها زخم جنگ و ناآرامی را بر تن دارد، امروز زیر سایه حاکمیت طالبان با موجی از سرکوب و استبداد دست‌وپنجه نرم می‌کند. از زمان بازگشت این گروه به قدرت، زندگی مردم در حلقه‌ی محدودیت‌های بی‌پایان گرفتار شده است. در نمونه‌ای از این رویکرد خفقان‌آور، طالبان در ۱۱ می ۲۰۲۵ بازی شطرنج را ممنوع اعلام کرد و فعالیت فدراسیون شطرنج افغانستان را تعلیق نمود. این تصمیم، که به بهانه نگرانی از ترویج قمار و "ناهنجاری‌های اخلاقی" گرفته شده، تنها گوشه‌ای از تلاش طالبان برای سرکوب هرگونه آزادی، شادی و اندیشه در کشور است. 

 

آنچه در این میان اهمیت دارد، نه صرفاً یک بازی، بلکه عمق استبدادی است که حتی ساده‌ترین سرگرمی‌ها را برنمی‌تابد.

 

طالبان از همان آغاز بازگشت به قدرت، شمشیر سرکوب را بر هر آنچه رنگ زندگی و آزادی داشت، کشیدند. ورزش زنان به کلی ممنوع شد، موسیقی و سینما از صحنه روزگار محو گردیدند و حتی حضور زنان در پارک‌ها و فضاهای عمومی با دیوارهای بلند محدودیت روبه‌رو شد. در آگست ۲۰۲۴، وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان در اقدامی تأسف‌برانگیز، صدای زنان را "عورت" خواند و آن‌ها را از خنده و صحبت در ملأعام منع کرد. 

 

حالا شطرنج، این بازی رومیزی ساده نیز به فهرست بلند ممنوعه‌های طالبان افزوده شده است. این رژیم مستبد ادعا کرده که این ممنوعیت پس از "بررسی‌های شرعی" و به دلیل مسائل در رهبری فدراسیون شطرنج اعمال شده است. اما این بهانه‌ها، که ریشه در تفسیرهای تنگ‌نظرانه و بی‌منطق دارند، تنها پوششی است برای سرکوب بیشتر و تسلط کامل بر زندگی مردم.

 

تازه‌ترین نمونه این استبداد عجیب، ممنوعیت بازی فوتبال دستی (فوسبال) است. در ۲۸ می ۲۰۲۵، منابع محلی در ولایت دایکندی گزارش دادند که طالبان این سرگرمی بی‌ضرر را به دلیل شباهت آدمک‌های کوچک آن به "بت" حرام اعلام کرده‌اند. در اقدامی که بیشتر به طنز تلخ می‌ماند، به باشگاه‌ها دستور داده شد سر آدمک‌ها را قطع کنند تا بازی "حلال" شود! 

 

این تصمیم در شبکه‌های اجتماعی با تمسخر و خشم مواجه شد؛ کاربران در اکس نوشتند که "طالبان از آدمک‌های پلاستیکی هم هراس دارند" و "این گروه با هر نشانه شادی دشمنی می‌ورزد." این‌گونه اقدامات، از ممنوعیت شطرنج تا قطع سر آدمک‌های فوتبال دستی، نشان‌دهنده وسواس بیمارگونه طالبان برای محو هرگونه نشاط، تفریح و اندیشه از زندگی افغان‌هاست.

 

این سرکوبگری، زندگی مردم، به‌ویژه جوانان را به تنگنا کشانده است. شطرنج، که روزگاری فضایی برای سرگرمی و تمرین ذهن بود، حالا قربانی این استبداد شده است. خیبر فرازی، مشاور ارشد فدراسیون شطرنج افغانستان، در گفت‌وگویی با ناراحتی گفت: «اگر شطرنج از لحاظ دینی ممنوع اعلام شود، تمامی دستاوردهای چندین دهه این رشته از بین خواهد رفت.» یکی از شطرنج‌بازان سابق نیز گفت: «طالبان با این اعمال، آینده جوانان را تباه می‌کنند.»

 

جهان نیز این استبداد را بی‌پاسخ نگذاشته است. فدراسیون بین‌المللی شطرنج (FIDE) در ۱۴ می ۲۰۲۵ با صدور بیانیه‌ای، از تعلیق فدراسیون شطرنج افغانستان ابراز تأسف کرد.   

 

در نگاهی به جهان، چنین محدودیت‌هایی نادر و عجیب است. در اوایل پیروزی انقلاب ایران، برخی در این کشور، شطرنج را به دلیل نگرانی از قمار ممنوع کردند، اما این تصمیم لغو شد و امروز این کشور فدراسیونی پویا دارد. عربستان سعودی نیز پس از انتقادهایی در دهه ۱۹۹۰، در سال ۲۰۱۷ شطرنج را پذیرفت و حتی میزبان مسابقات جهانی شد.

 

کشورهای اسلامی مانند پاکستان و ترکیه این بازی را ترویج می‌کنند. اما طالبان، با این ممنوعیت‌ها، افغانستان را به ورطه انزوا و تاریکی کشانده‌اند. این رویکرد، نه با عرف جهانی و نه با سنت‌های اسلامی، سازگار نیست و تنها استبداد و تنگ‌نظری این گروه را عریان می‌سازد.

 

ممنوعیت شطرنج و فوتبال دستی، تنها گوشه‌ای از استبداد طالبان است. این اقدامات، نه درباره یک بازی، بلکه درباره سرکوب هر آنچه انسان را به زندگی، شادی و اندیشه پیوند می‌دهد، سخن می‌گویند. 

 

امروز، در سایه این خفقان، مردم افغانستان در حصار تعصب گرفتارند؛ جایی که حتی آدمک‌های پلاستیکی و مهره‌های چوبی تهدید شمرده می‌شوند. این تاریکی، آینده‌ای را رقم زده که در آن شادی مات شده و آزادی به اسارت درآمده است.

سارا حسین زاده- خبرگزاری جمهور