ایران و طالبان؛ صلح سران، جنگ سربازان

روز شنبه ۶ جوزا در مرز افغانستان و ایران میان نیروهای طالبان و مرزبانان ایرانی در ولسوالی کنگ نیمروز و زابل درگیری رخ داد. طالبان کشته شدن یکی از نیروهایش را تایید کرده و رسانه‌های ایرانی هم از کشته‌شدن دو مرزبان این کشور در تبادل آتش خبر داده‌اند.
 
ایرنا، خبرگزاری رسمی دولت ایران، با اعلام این آمار گفته یکی از این کشته‌شدگان، «سرباز وظیفه» بوده است.
 
اگرچه پیش از این نیز درگیری های مرگبار مرزی میان نیروهای طالبان و مرزبانان ایرانی رخ داده بود؛ اما به نظر می رسد که این یکی از طولانی ترین و پرتلفات ترین درگیری ها میان دوطرف بوده که در اوج تنش های آبی بین ایران و طالبان رخ می دهد.
 
کارشناسان می گویند که روابط تنش آلود میان تهران و طالبان بر سر مساله آب، سبب شده است که ایرانی ها این بار درگیری با طالبان را «سوء تفاهم» نخوانند و به سادگی از کنار آن نگذرند.
 
احمدرضا رادان؛ فرمانده نیروی پولیس ایران هم در پی این درگیری مرزی، از مرزبانان ایرانی خواسته بود «شجاعانه و قاطعانه از مرزها دفاع کنند» و همچنین از حکومت طالبان خواسته بود «در قبال عمل نسنجیده و مغایر با اصول بین المللی خود پاسخگو باشند».
 
این نشان می دهد که مقام های ایرانی در عالی ترین سطح در جریان درگیری های مرزی با طالبان بوده و پاسخ قاطعانه به تحریکات و تحرکات طالبان‌ در دستور کار دستگاه های بلندپایه امنیتی ایران قرار داشته است.
 
این در حالی است که در گذشته، عمدتا مقام های ایرانی با آرام کردن فضا و اعلام این کلیشه آشنا که بروز درگیری ناشی از عدم آشنایی نیروهای طالبان با اصول رفتار حرفه ای در مرزها و نیز برآمده از «سوء تفاهم» بوده، تلاش می کردند، وضعیت را کنترل کنند و از گسترش تنش جلوگیری نمایند؛ اما این بار ظاهرا اینگونه نبوده و به همین دلیل، درگیری برای ساعت های طولانی ادامه داشته و دوطرف از آتش سنگین علیه مواضع همدیگر استفاده کرده اند.
 
در همین حال، عبدالنافع تکور؛ سخنگوی وزارت داخله طالبان در گفتگو با بی‌بی‌سی، درگیری مرزی را تایید کرده؛ ولی گفته که اوضاع در کنترل قرار گرفته است.
 
او در توییترش هم نوشته: «امروز در مربوطات ولایت نیمروز نیروهای سرحدی ایرانی به طرف افغانستان شلیک کردند که با واکنش متقابل مواجه شدند. در جریان نبرد از هردو طرف یک فرد کشته و تعدادی زخمی شدند. موضوع به بزرگان هردو طرف رسیده و اکنون وضعیت تحت کنترل می‌باشد.»
 
در مقابل اما مقام های ایرانی، طالبان را به آغاز درگیری متهم می کنند و این نشان می دهد که دوطرف در تلاش اند تقصیر و مسئولیت را بر گردن دیگری بیاندازند.
 
تفاوت دیگر این است که فرمانده پولیس ایران به نیروهای مرزبانی دستور دفاع شجاعانه و قاطعانه از مرزها را صادر می کند؛ اما سخنگوی وزارت داخله طالبان با محافظه کاری ضمنی سعی دارد نشان دهد که آنچه رخ داده یک درگیری کوچک در سطح محلی بوده و مقام های عالیرتبه دوطرف در آن نقشی نداشته و چه بسا اوضاع را کنترل و آرام کرده اند.
 
تکور گفت: «امارت اسلامی [حکومت طالبان] خواهان نبرد با [کشور] همسایه نیست.»
 
این اظهارنظر مقام حکومت طالبان پیش از اعلام خبر کشته‌شدن دو نفر از طرف حکومت ایران بود.
 
اما مقامات ایران گفته‌اند درگیری از طرف طالبان شروع شده بود.
 
به هر حال، تصور می شود که طالبان با وجود اینکه در سطح کوچک در نظر دارند تا خود را در دفاع از مرزها و حاکمیت شان در برابر قدرت نظامی همسایگان، مصمم و با اراده نشان دهند؛ اما در سطح کلان، خواستار تنش و تخاصم مستقیم با همسایگان نیستند و دست کم در حال حاضر، از قدرت لازم برای مواجهه نظامی مستقیم با کشورهای همسایه محروم اند. با این وجود، شکی وجود ندارد که آنچه در مرزها رخ می دهد زیر نظر مقام های مرکزی طالبان صورت می گیرد و این درگیری ها بخشی از راهبرد طالبان برای نشان دادن زهر چشم به همسایگان دور و نزدیک است.
 
برخی رسانه‌های ایران گزارش داده‌‌اند که درگیری‌ها پس از چند ساعت پایان یافته و مسئولین مرزبانی ایران و طالبان «جلسه‌ای» برای بررسی آن تشکیل داده‌اند.
 
این جلسات اما چیزی را تغییر نمی دهد و پیش از این نیز کمک زیادی به مهار تنش های مرزی نکرده است؛ زیرا طرف طالبان مصمم است قدرت یا قاطعیت خود را به رخ همسایگان بکشد و از این طریق به آنها پیام دهد که این گروه، تنها علیه امریکا نجنگیده، اگر لازم باشد علیه همسایگان نیز خواهد جنگید؛ پس بهتر است «قدرت» شان را به رسمیت بشناسید و در برابر آن تمکین و کرنش کنید.
 
رسانه‌های ایران به نقل از مسئولان گزارش دادند که «درگیری ظهر امروز در مرز سیستان و بلوچستان ایران و ولایت نیمروز افغانستان و در مناطقی مانند اطراف روستاهای ساسولی، حاتم و ماککی رخ داده است و از سلاح‌های سبک و نیمه‌سبک و توپخانه استفاده شده است با این حال اخبار مبنی بر بهره‌گیری نیروهای ایرانی از موشک کاملاً کذب است.»
 
همچنین گفته شده است: «اخبار مبنی بر هدف قرار داده شدن فرودگاه زرنج در افغانستان توسط نیروهای ایرانی غیرواقعی و کذب است.»
 
بنا به اطلاعیه مرکز اطلاع رسانی مرزبانی سیستان و بلوچستان که در رسانه‌های ایران نقل شده «در این درگیری، مرزبانان با برتری آتش سنگین و تحمیل تلفات، خسارات جدی را به آنان وارد کردند.»
 
نکته مهم این است که این درگیری بازتاب گسترده ای در رسانه ها و محافل سیاسی و امنیتی داخل ایران داشته و اغلب منابع، تایید کرده اند که در آن به طور کم سابقه ای از سلاح های سنگین هم استفاده شده است. این بدان معناست که این درگیری بسیار شدید و جدی بوده و بدون شک می تواند بر روابط دوطرف، تاثیر منفی و مخرب قابل توجهی بگذارد.
 
نکته دیگری که در بالا نیز به آن اشاره شد این است که هم در ادبیات امنیتی و سیاسی مقام های ایرانی، هم در بازتاب رسانه ای این درگیری و هم در طول زمان و تسلیحات مورد استفاده در این درگیری، تغییرات ملموسی مشاهده می شود که به خودی خود بیانگر موقعیت و ماهیت متفاوت آن نسبت به درگیری های مشابه در گذشته است.
 
بنابراین، تصور می شود که در جانب ایرانی، تغییراتی نسبت به طالبان در حال شکل گیری است و بدون شک، درگیری اخیر، این تغییرات را تسریع خواهد بخشید.
 
در همین حال، افراد محلی از شهر زرنج مرکز ولایت نیمروز نیز به بی‌بی‌سی گفته اند که راکت‌های شلیک‌شده از جانب ایران به «منطقه مسکونی» شهر زرنج اصابت کرده است؛ اما در مورد تلفات احتمالی آن اطلاعی نداده‌اند.
 
به گفته این افراد، درگیری ساعت ۱۱ صبح آغاز شد و چند ساعت ادامه داشته است. ساکنان محلی منطقه ماککی ولسوالی گنگ نیمروز نیز می‌گویند به این منطقه تیراندازی‌ شده است.
 
یک خبرنگار آزاد از نیمروز به بی‌بی‌سی گفته مرزبانان ایرانی از سلاح‌های سنگین زیاد استفاده کردند موشک‌های ایرانی به شهر زرنج برخورد کرده است که یک کودک زخمی شده است که به شفاخانه ولایتی آورده‌اند. او افزود که مردم در ولسوالی کنگ مردم خانه‌های خود را رها کرده‌اند.
 
سایت حال‌وش که خبرهای سیستان و بلوچستان را منتشر می‌کند خبر داده که اهالی «روستاهای ساسولی، ماککی و حاتم در مناطق مرزی ایران خانه‌های خود را تخلیه» کرده‌اند.
 
این سایت همچنین ویدیوهایی از افراد مسلح طالبان را منتشر کرده که به سمت مرز می‌روند.
 
خبرگزاری آماج نیوز نیز به نقل از منابع محلی گزارش داده که «درگیری شدید میان مرزبانان ایرانی و طالبان در روستای مامکی، ولسوالی کنگ» رخ داده و «موشک‌های ایران حتی به شهر زرنج نیز اصابت کرده است.»
 
در صورتی که این گزارش ها تایید شود، نشان می دهد که ایران در حال ارسال پیامی متفاوت به طالبان است و این پیام می تواند از بحران آب تا تنش در مرزها مسایل مختلفی را پوشش دهد.
 
هفته گذشته، سرتیپ بهرام حسینی مطلق؛ معاون ستاد کل نیروهای مسلح ایران به کابل سفر کرد و برای افزایش «همکاری‌های مشترک مرزی» با مالی‌خان صدیق؛ معاون قوای مسلح طالبان دیدار کرده بود.
 
نکته قابل تامل دیگری که به درگیری مرگبار تازه، جنبه ای متفاوت از درگیری های پیشین می بخشد، این است که این رویداد اندکی پس از سفر عالی ترین مقام نظامی ایران به کابل پس از تسلط طالبان صورت می گیرد و این شاید بدان معنا باشد که گفتگوهای ایران با طالبان به نتیجه ای نرسیده و ایرانی ها پس از هشدارها و تهدیدهای فراوان، در نهایت مجبور شده اند بخشی از این تهدیدها را عملیاتی کنند و به طالبان هشدار دهند که اگر بر آتش تنش بدمند، تهران راهی جز توسل به زور ندارد.
 
اگرچه شاید این برداشت در حال حاضر، کمی بیش از حد معمول، بدبینانه به نظر برسد؛ اما در صورتی که تنش های جاری در مرزها فروکش نکند و بحران آب آنگونه که ایران می خواهد، حل و فصل نگردد، درگیری اخیر نشان داد که خروج وضعیت از کنترل، بسیار محتمل است و بستر گسترش درگیری ها کاملا فراهم می باشد.
 
محمدرضا امینی - جمهور