مهاجران افغان در پاکستان؛ از نیروی نیابتی تا اهرم فشار

وزارت خارجه طالبان در واکنش به بدرفتاری پولیس پاکستان با مهاجران افغان نوشته که این وزارت هرگونه آزار و اذیت شهروندان افغانستان را محکوم می‌کند.

عبدالقهار بلخی؛ سخنگوی وزارت خارجه گفته که پاکستان همسایه نزدیک افغانستان است و هر دو ملت در کنار «برادری اسلامی» و «فرهنگ مشترک»، مشترکات جداناپذیر زیادی دارند.

او تاکید کرده که صدها هزار مهاجر افغان در پاکستان زندگی می‌کنند و نه تنها زندگی غیرسیاسی خود را در آنجا می‌گذرانند؛ بلکه در توسعه و رشد اقتصادی کشور میزبان نیز نقش به سزایی دارند.

بلخی گفته که برای حل مشکلات مهاجرین افغان، این وزارت و سفارت و کنسولگری افغانستان در پاکستان تلاش کردند؛ اما این تلاش‌ها نتیجه نداده است.
 
او گفته است که طالبان همواره از طریق مجاری دیپلماتیک از مقامات پاکستانی خواسته‌اند که به حقوق پناهجویان افغان احترام بگذارند و از افغان‌ها به خوبی میزبانی کنید.

پولیس پاکستان گفته که این پناهجویان که شمار آن به 1100 نفر می‌رسد، به دلیل اقامت غیر قانونی در این کشور بازداشت شده‌اند.
 
واکنش طالبان به فشارهای فزاینده دولت پاکستان بر مهاجرین افغان مقیم آن کشور، قابل تحسین است؛ اما کافی نیست. قابل تحسین به این دلیل که طالبان، پیش از این به عنوان نیروی نیابتی پاکستان عمل می کردند و برای زنده ماندن در مسیر جنگ های خونین برای قدرت، متکی به حمایت های بی دریغ و همه جانبه رژیم اسلام آباد بودند؛ اما اکنون به عنوان یک دولت هرچند نامشروع، در قبال سرنوشت شهروندان کشور، احساس مسئولیت می کنند و حتی اگر لازم باشد در برابر ولی نعمت خود یعنی پاکستان نیز موضع می گیرند؛ اما این موضع گیری به تنهایی کافی نیست؛ زیرا اول اینکه بیش از حد نیاز، محتاطانه، محافظه کارانه و فاقد شدت و جدیت لازم است و دوم اینکه به نظر نمی رسد که طالبان بیش از این کاری برای حمایت از شهروندان تحت فشار کشور در پاکستان انجام دهند.
 
در بیانیه طالبان، بیش از آنکه از وضعیت حاکم بر مهاجرین افغان در پاکستان، ابراز خشم و ناخوشنودی شده باشد، بر «اشتراکات» دو کشور تاکید شده است. طالبان در این بیانیه تلاش کرده اند تا به پاکستان یادآوری کنند که اکنون یک دولت وابسته به اسلام آباد در کابل، حکمرانی می کند و «اشتراکات جدایی ناپذیری» میان دو کشور وجود دارد.
 
با اینهمه، این موضع، چیزی را درباره مهاجرین افغان در پاکستان تغییر نخواهد داد. وضعیت آنان بستگی به مقتضای منافع رژيم اسلام آباد دارد. اگر در کابل یک دولت مستقل، مقتدر و ملی بر سر کار باشد که سلطه سنتی پاکستان بر افغانستان را برنتابد، مرز دیورند را به رسمیت نشناسد و از پشتون ها و بلوچ های جدایی طلب، حمایت کند، مهاجرین افغان بهترین بستر برای تشکیل یک نیروی نیابتی ضد دولتی برای رژیم اسلام آباد علیه دولت کابل به حساب می آید.
 
این شیوه ای است که هم در زمان جنگ با رژيم های کمونیستی در قالب گروه های مختلف جهادی از سوی پاکستان به کار گرفته شد و هم پس از آن و با تشکیل طالبان و گسیل طلبه های مدارس مذهبی به عنوان «مجاهد» و «انتحاری» و... به افغانستان.
 
اکنون که یک دولت همسو با پاکستان بر افغانستان حکومت می کند، پاکستان برای تامین حداکثر منافع خود، از جمعیت انبوه و رو به افزایش پناهجویان افغان، به گونه ای دیگر استفاده می کند و آن افزایش فشار بر میلیون ها پناهجوی افغان به منظور اعمال فشار بر کابل برای کسب امتیاز در حوزه های مختلف است.
 
طالبان پس از به قدرت رسیدن، تلاش زیادی کرده اند که خود را مستقل و حافظ منافع ملی نشان دهند و این امر اقتضا می کند که آنها به طور مشهودی از پاکستان فاصله بگیرند؛ اگرچه این فاصله در برخی موارد، مانند انسداد مکاتب دخترانه و یا اعمال برخی سیاست های امنیتی، عملا امکان پذیر نیست یا هزینه های زیادی برای طالبان خواهد داشت؛ اما در حوزه هایی مانند تجارت، خطوط ارضی و مرزی و مهاجرین، طالبان می خواهند ملی گرایانه تر و مستقل تر عمل کنند.
 
برای پاکستان اما کژتابی و گردن کشی طالبان به مثابه یک نیروی نیابتی اسلام آباد در همین حد هم قابل تحمل نیست و این امر یکی از دلایل فشارهای شدید بر مهاجرین افغان در پاکستان به هدف تغییر مسیر طالبان به سمت پاکستان است.
 
با توجه به این واقعیت ها تا زمانی که مهاجرت به مثابه یک مساله و بحران، از ریشه حل نشود، استفاده ابزاری کشورهای میزبان از پناهجویان در عرصه تشکیل نیروهای نیابتی و ایجاد ناامنی و جنگ در افغانستان و یا سرکوب و بازداشت و اخراج گسترده آنان به هدف اعمال فشار بر کابل، همچنان ادامه خواهد داشت.
 
نرگس اعتماد - جمهور