برخلاف دلایل ژنتیکی و دیگر عوامل موثر بر سلامت شناختی که تحت کنترل ما نیستند، بی‌خوابی می‌تواند یکی از شرایطی باشد که قابل کنترل است.
به گفته داکتر دیه‌گو کاروالیو، استادیار مغزواعصاب و متخصص خواب در کلینیک مایو و نویسنده اصلی پژوهش که در نشریه نورولوژی (Neurology) منتشر شد، «پیام اصلی این مطالعه این است که بی‌خوابی مزمن می‌تواند یک عامل خطر مهارپذیر برای زوال شناختی باشد».
یافته‌های این مطالعه نشان دادند بی‌خوابی با ۴۰ درصد افزایش خطر اختلال شناختی همراه است، اما افرادی که بی‌خوابی داشتند و مدت خوابشان را افزایش دادند یا از دارو استفاده کردند، دچار همان میزان آسیب شناختی نشدند.
البته دکتر کاروالیو خاطرنشان می‌کند که نمی‌توان با قطعیت گفت که درمان بی‌خوابی لزوما این خطرات را کاهش می‌دهد، چون داده کافی دراین‌باره موجود نیست، اما به‌نظر می‌رسد این دست داده‌ها در حال افزایش‌اند.

بی‌خوابی چگونه به صحت مغز آسیب می‌زند؟
داکتر ریچل سالاس، استاد مغزواعصاب دانشکده پزشکی دانشگاه جانز هاپکینز، می‌گوید که بی‌خوابی شایع‌ترین اختلال خواب است و فقط به دشواری در به خواب رفتن محدود نمی‌شود. او توضیح می‌دهد: «بی‌خوابی می‌تواند به مشکلاتی ماندن حفظ خواب و کیفیت آن هم تعمیم یابد و به طور کلی بر عملکرد روزانه و سلامتی کلی اثر می‌گذارد.» 
خواب خوب به شیوه‌های متعددی برای صحت مغز حیاتی است. خواب به پاکسازی سیناپس‌های غیرضروری کمک می‌کند تا مغز بیش‌ازحد بارگیری نشود. همچنین تحقیقات نشان می‌دهد در طول روز مواد زائد در مغز تجمع می‌یابند که خواب به پاکسازی آن‌ها کمک می‌کند. به گفته کاروالیو، انباشت برخی از این پروتئین‌ها شاخص ابتلا به آلزایمر است.
سالاس هم افزود: «خواب برای تثبیت حافظه، کنترل هیجان‌ها و بازسازی کلی مغز نیز ضروری است. خواب ناکافی یا بی‌کیفیت می‌تواند به افزایش التهاب عصبی و اختلال در انعطاف‌پذیری سیناپسی منجر شود؛ عواملی که در زوال شناختی نقش دارند.»

بی‌توجهی به درمان مضرات بسیاری دارد
بی‌خوابی بسیار رایج است، اما خیلی وقت‌ها جدی گرفته نمی‌شود. سالاس می‌گوید افراد بالای ۶۵ سال بسیار بیشتر در معرض اختلالات خواب قرار دارند. با این حال، به گفته کاروالیو، بسیاری از سالمندان خواب ضعیف را بخشی از روند طبیعی پیری تصور می‌کنند. او تاکید کرد: «اگرچه سن با برخی تغییرات در خواب همراه است، بی‌خوابی فراتر از آن است. مشکلات در آغاز خواب، تداوم آن، بروز خستگی، تغییرات خلقی و مشکلات شناختی نباید بخشی عادی از روند پیری تلقی شوند.»
به گفته او، در بسیاری از گروه‌های جمعیتی، بی‌خوابی کمتر گزارش می‌شود، پزشکان از آن کمتر مطلع می‌شوند و در نتیجه کمتر هم درمان می‌شود.

چگونه خواب بهتری داشته باشیم؟
امید پژوهشگران این است که درمان موثر بی‌خوابی هم کیفیت زندگی را بهبود بخشد و هم از مغز در برابر پیری محافظت کند.
خوشبختانه مداخلات ساده می‌توانند بی‌خوابی را به‌طور موثری برطرف کنند. درمان اصلی رفتاردرمانی شناختی برای بی‌خوابی (CBTI) است. این روش مشاوره درباره تجربه‌های گذشته نیست، بلکه مجموعه‌ای از اصول، ابزارها و راهنمایی‌ها برای رفع عواملی‌اند که مشکلات خواب را ایجاد کرده یا تداوم بخشیده‌اند.
داشتن برنامه خواب منظم و تمرین تکنیک‌های آرام‌سازی قبل از خواب هم مفید است. فراهم کردن محیط مناسب برای خواب نیز اهمیت زیادی دارد.
داکتر چری دی. ما، پزشک متخصص خواب و عملکرد ورزشکاران حرفه‌ای، جایی گفته بود: «اتاقتان را مثل غار کنید. باید تاریک، ساکت، خنک و البته راحت باشد.»
کاروالیو افزود: محدود کردن استفاده از صفحه‌نمایش پیش از خواب، کاهش مصرف کافئین و الکول، پرهیز از ماندن طولانی در بستر هنگام بیداری و ورزش کردن هم می‌توانند به آماده‌سازی بدن برای خواب کمک کنند.
سالاس توصیه کرد اگر پس از این تغییر در عادات همچنان بی‌خوابی ادامه داشت، باید با پزشک یا متخصص خواب مشورت کرد.
کاروالیو گفت: «همه به دنبال یک قرص واحدند که خوابشان را بهبود بخشد. واقعیت این است که برخی بیماران ممکن است به دارو هم نیاز داشته باشند، اما حتی برای کسانی که دارو مصرف می‌کنند، اصلاح عادات غلط همچنان ضروری است. درمان بی‌خوابی باید جامع باشد.»